Gerlova, Bulgaristan'ın Balkan dağları içerisinde altmış küsur köy barındıran bir Türk yöresinin ismidir. Balkan dağları, Bulgar topraklarını Güney ve Kuzey olarak boydan boya ikiye ayırmaktadır. Gerlova ovası, Kuzey Doğu bölgesinde Kazan (Kotel), Osmanpazarı (Omurtak), Eski İstanbulluk (Preslav) ve Çalı Kavak (Riş) dağları ile çepeçevre sarılıdır. Boydan boya Büyük Kamçı çayı adeta ikiye bölmüş olarak topraklaına asırlardan beri bereket sunmaktadır. İnci gibi dizili köyler asırlar önce Yörük asıllı Türklerin yerleşmesi ile başlamıştır. Büyük bir kısmı Türkmenistan'dan ve Horasan'dan Anadolu'ya, oradan da Rumeli'ye geçtikleri bilinir. Osmanlı döneminde Kocacık Yürüklerinin geldiği Türkmenistan'da da Balkan Dağları vardır. Rumeli'ye yerleşince "Balkan" adını buraya da taşımışlar...
Bazı kaynaklar Gerlova yöresinde Osmanlı döneminden önce de Türklerin yaşadığını yazmaktadır. Horasan Türklerinin Kuzeyden Tuna üzerinden geldiği de bir varsayımdır. Çünkü Gerlova ovası, sarp Sakar Balkan dağlarının Kuzeyinde yer alır. Kuzeyden gelmek ve Yörüklerin hayvancılık için en elverişli yerleri arayıp bulmaları zaman almış ve nihayetinde "Yokuş" dağına dayanan benim atalarım Güney Doğu sınır noktasında bulunan Abdurrahmanlar (Kraygortsi) köyünün kurucuları olmuşlar. Tabiat şartlarının zorlaması neticesinde köyümüz "o" tarihten beri üç sefer yerleşim yerini değiştirmiş olduğu kulaktan kulağa anlatılıp geldiği gibi de, değişik yerlerde eski mezarlıkların bulunması bunu doğrular niteliktedir...
Sakar Balkan önünde son noktada bulunan Abdurrahmanlar (Kraygortsi) köyümüzden başlayarak Gerlova köylerini bildiğim kadarıyla isimlerini yazmaya çalışacağım: Karagözler (Çernookovo), Aşağı Karagözler (Bojurovo), Velibeyköy (Veliçka), Durucakköy (Stanantsi), Urbusa (Varbitsa), Suvalar (Malomir), Akdere (Belareka), Yenimahalle (Nova Belareka), Tüssa (Tuşevitsa), Taşarası (Kamenak) , Çalıkavak (Riş), Bayramdere (Veselinovo), Küpeköyü (Mengişevo), Hasanköy (Lovets), Çufaköy (Suşina), Huyvan (İvanovo), Gölmenköy (Kölmen), Bolukısı (Draganovets), Yamna (Preselets), Turnaovası (Tırnovtsa), Kademler (Balgaranovo), Yağcılar (Veselets), Karabaşköy (Çernokaptsi), Aşağı Hüseyinler (Dolnahubavka), Aşağıkeçiler (Dolnokozarevo), A.Kestene (Dolnonovkovo), Küçük Tekeler (Golyamotsırkovişte), Yukarı Hüseyinler (Gornahubavka), Yukarıkeçiler (Gornokozarevo), Dağköyü (Gorskoselo), Yenimahalle (Kestenova), Karaçufalar (P. Kozma), Kileciler (Krasnoseltsi), Veletler (Mogilets), Büyüktekeler (Obitel), Osmanpazarı (Omurtak -İlçe), Meçikçiler (Belomortsi), Çanakçılar (Paniçino), Çıkrıkçılar (Petrino), Mutaflar (Plastina), Sığırcıkköy (Ratlina), Sarsıplı (Tserovişte), Veletler (Verentsi), Osmanlar (Visok), Karaatlar (Vranikon) ve 6 ayrı mahallesi, Yeşilova (Zelenamorava), Yılancılar (Zmeyno), Küçükler (Malkoselo), Alvanlar (Yablanovo), Çatak (Tiça-İlçe), Doğancılar (Sokolartsi), Topuzlar (Topuzovo), Hamzalar (Fileretovo), Kademler (Balgaranevo), Vırdın (Vardun), Dervent (Prolaz), Güneyköy (Koprets). Bu araştırmayı kendi olanaklarımla yapmış olduğum bir çalışmadır. Eksikler ve hatalar olabilir ama, genel olarak Gerlova yerleşim yerleri üç aşağı beş yukarı böyledir. Gerlovanın merkezi (payitahtı) olarak Varbitsa benimsenmiştir. Belediyesi, Lisesi mevcut ve pazarı ile sonbahar Panayırına rağbet edilir. Ayrııca "Kokulu Su" mesire yeri tesisleri dinlence merkezi niteliğindedir. Sultanlar şehri olarak da tarih sayfalarında yer alır. Geraylar Sarayı 1835 - 1836 yıllarında Mesut GERAY tarafından Vırbitsa'da inşa ettirilmiştir. Aktif bir komutan olarak bazı savaşlarda başarılar da göstermiştir. Topal Sultan olarak da isim yapmıştır. Gerlova bölgesinde 48 köy himayelerinde bulunmuş. 1869 yılında vefat edince yerine oğlu Mehmet Ali Geray geçmiş. Bulgaristan İstiklalini kazandıktan sonra, Milletvekili seçilerek Bulgar Parlamentosunda uzun yıllar görevde bulunmuştur. Geray sülalesi mensuplarından hayatta son kalanlar 1976 yıllarında Serbest Göçmen olarak İstanbul'a göçettiler. Koruma altına alınmadığı anlaşılan Sarayları 1984 yılında ellerinde meşalelerle basan bir şöveist grup tarafından maalesef yakılmıştır...
Gerlova'da nüfusun % yüze yakını Türk ve bazı merkezi köy ve İlçe merkezlerinde Bulgarlar da ikamet etmektedir. Güzeller güzeli Gerlova insanı misafirseverliği ve çalışkanlığı ile kimseye meydan bırakmaz. Ayrıca mertliği ile de "gözü kara" olarak bilinir. Mersin'den selam olsun size Gerlovalı...
Esen kalın.
Eşref ÖZGÜR - Akdeniz Balkan Türkleri Federasyon'u Bilim Danışma Kurulu Üyesi.
